گلیم چیست؟
به نوعی زیرانداز دستباف که بافت آن فارغ از پُرز میباشد گلیم گفته میشود ؛ قالیشویی در مشهد این متاع معمولا با پشم طبیعی ساخت میگردد و برخی اوقات در هم تنیده از ادغام پشم و مو بز میباشد. گلیم‌بافی هنری زنانه میباشد و بیشتر در بخشها روستایی و عشایری جمهوری اسلامی ایران چشم میشود.
مواد نخستین گلیم
این بافته قشنگ از مدت قدیم با نخ‌های خامه پشمی بافته می شد که از پشم گوسفند یا این که گیسو بز به دست آمده بود، بعداز سپری شد فرصت نخ پنبه‌ای هم به بافت گلیم اضافه شد و امروزه گهگاه با نخ‌های تصنعی مانند : اکرلیک ، کرومی و آنیلینی هم بافته میگردد. هم‌اینگونه رنگ‌های عمل گردیده در گونه های سنتی ، مدام طبیعی بوده میباشد البته امروزه از مواد و رنگ شیمیایی هم به کارگیری می گردد.
تاریخچه پیدایش گلیم
بشر بعداز اینکه توانست از پوست حیوان برای خویش بدن‌پوش تنظیم نماید ، رفته رفته به تفکر به کار گیری از پشم و پوست برای زیرانداز زمین خورد. زمانی آدم پشم‌ریسی را ابتکار عمل کرد ، از آن‌جا که مدام در هم اکنون فراهم کردن اثاثیه آسایش میباشد ، گلیم‌بافی پدیدآمد تا دیگر آدم روی زمین کم آب و سرد ننشیند.
بر طبق شواهد تاریخی به دست آمده ، پیشینه این هنر خوشگل و باارزش به ۲۵۰۰ سال قبل از به دنیاآمدن مسیح می رسد ؛ سابق‌ترین گلیم بافته گردیده از این زمان و بین اثر ها مصر باستان کشف گردیده است.
بخش ها بافت گلیم
این هنر دست ، علاوه بر کشور ایران در کشورهای متعدد خاورمیانه نظیر : چین ، هند ، پاکستان ، افغانستان ، ترکمنستان و… ساخت‌و‌ساز میگردد. در مرز و بوم ما نیز علاوه بر ایلات و عشایر ، در استان‌های خراسان ، عجم ، کردستان ، بلوچستان ، یزد ، آذربایجان ، کرمانشاه و… این متاع خوشگل وجود دارااست.
نقوش به فعالیت رفته در گلیم
طرح‌های مصرف شده در گونه های این بافته‌ها عموما نقش‌هایی هندسی میباشند که انواع مختلفی دارا‌هستند ، مانند : سه‌گوش ، لوزی ، شش‌گوش و چهارگوش. ولی نقوش اصیل و سنتی متعددی زینت‌قسمت فیس گلیم اهل ایران می شوند که گهگاه صورت حیوان ها و طبیعت را به خویش میگیرند و گاه ترمه و گل و بوته میباشند. طرح‌های متفاوت مستعمل درین هنرها بستگی به نوع و حیطه‌ای داراست که در آن بافته می گردند.
فرایند بافتن گلیم
مانند فرش بعد از برپایی دار برای بافت گلیم روند مختلفی طی می گردد که درپی به اختصار با آن‌ها آشنا خواهید شد :
چله‌کشی : او‌لین قدم برای بافتن میباشد که طی آن دو طناب با اندازه متبوع ، موازی ذیل دار بسته گردیده که به آن زه دار میگویند و اولِ نخ پنبه‌ای به نصیب پایان چپ یا این که راست ذیل دار گره می خورد ؛ آن‌گاه گلوله نخ پنبه را از پشت اولی زه و جلوی دو‌مین زه دار ، رد می‌نمایند و از بالای راز دار به پشت برده و از نصیب ذیل دار بیرون می‌نمایند.
بستن چوب کوجی : چوبی استوانه صورت میباشد که قطرش معمولا ۴ سانت میباشد و عرضش اندازه دستگاه.
اثبات کردن چله‌ها : زیرا در زمان بافتن برای تراکم بیشتر و فشار دادن پودها به فعالیت ضربه میزنند ، بایستی چله‌ها سفت شوند تا جنبش نکنند و صورت گلیم به هم نریزد ؛ برای این عمل روی چله‌ها معمولا پاره ای چسب می‌مالند.
زنجیربافی : این عمل معمولا پیش از بافتن ، برای سرعت بخشیدن به بافت اجرا می شود.
قرائت مقاله نکات کلیدی بافت فرش
طرز‌های بافت گلیم اهل ایران
دو طریق برای بافت گلیم اهل ایران تعریف و تمجید گردیده‌است :
نحوه پود گذاری : درین نحوه تنها از نخ پود و نخ تار یا این که چله برای بافتن سود می گیرند ، براین اساس که نخ‌های پود رنگین را از تحت و بالای نخ‌های تار رد می‌نمایند و با تغییر و تحول رنگ پودها ، نقش‌های متعدد روی فعالیت نمایان میشوند و چنین پایین و روی آن صاف و یک‌رنگ میگردد.
طریق پود پیچی : هنرمندان برای بافت گلیم در این‌راه افزون بر نخ‌های تار و پود ، از پود نازک دیگری هم به کارگیری می‌نمایند ، به ترتیبی که پودها با پیچیدن از اواسط تارها عبور می‌نمایند و آن گاه پود نازک از بین آن‌ها رد میگردد و آن را با کتف می‌کوبند و یک‌دست می‌نمایند. این شیوه که به قالی‌بافی مشابه میباشد را نقطه اتصال گلیم‌بافی به ظهور هنر فرش‌بافی میدانند.
گونه های گلیم از نگاه نوع بافت
کلاً در بخش ها گوناگون گلیم‌ها سه سبک بافت دارا‌هستند :
معمولی باف : این سبک‌ها دارنده یک رو می باشند و از روی نقشه از پیش رقم خورده بافته نمی شوند ، نقش این گلیم‌ها عموما هندسی میباشد و در بافت آنان پودها یک کدام از دربین از میانه چله‌ها (تارها) عبور داده میشوند.
نقش پر رنگ : در‌این نوع بافت ، قضیه بی آلایش میباشد و طرح‌های آن به طور پررنگ یا این که پرزدار روی آن قرار گرفته‌اند ؛ این طرح‌ها از روی نقشه قالی بر روی تارهای گلیم گره میخورند و در مرحله آخری پرزهای اضافه چیده می شوند.
ورنی : بافت این سبک سوای پرز میباشد و یک رو بیشتر ندارد ، ساخت و ساز این گلیم سوای نقشه و به طور خیالی به وسیله هنرمندان ایفا میگیرد. این کالا اساسا وابسته به آذربایجان میباشد ولی در کردستان و کرمان نیز با طرح‌های متفاوتی بافته میگردد و شایسته ترین ورنی را ایل شاهسون در جمهوری اسلامی ایران می‌بافند که قدمتی وقت گیر میان آن ها داراست.
گونه های گلیم
هرمورد از عشایر و اقوام در بخشها متعدد کشور‌ایران گلیم مختص خویش را داراست ؛ به‌دنبال با گونه های این تولید ها که بوسیله اقوام متعدد اهل ایران ساخت و ساز میگردند ، آشنا خواهید شد.
شاهسونی :
یک کدام از ایل‌های پر اسم و رسم اهل ایران شاهسون میباشد که مهم ترین گلیم‌های بافته گردیده بوسیله آن ها بسیار دقیق بوده و به سوماک مشهور میباشد و در لهجه محلی به آن ورنی نیز می گویند. طرح‌های این نوع دست‌بافته‌ها بیشتر نقوش حیوانی نظیر آهو ، اسب و پرنده ها میباشد و با انواع هندسی تزئین می شوند ، آن ها با پشم‌های زبر و کم آب ساخت‌و‌ساز می گردند و تنوع نقش آنان به حدی میباشد که کم کم میگردد دو فعالیت بافته گردیده بوسیله این ایل را مشابه به هم پیدا کرد.
قابل ذکر میباشد که شایسته ترین زین‌های سنتی اسب در میهن ما به روش گلیم‌باف و بوسیله ایل شاهسون ساخت و ساز می شوند.
لری :
اقوام لُر در جمهوری اسلامی ایران گلیم‌های بسیار با کیفیتی ساخت و ساز می‌نمایند که از در میان آنان خورجین تعالی برای نگه داشتن وسایل خانه ، شایسته ترین کالا آن‌ها به شمار می آید و لبه آن را با روشی موسوم به قالی‌بافی سفت می‌نمایند ؛ این دست‌بافته‌ها با نقوش هندسی و حیوانی خاص این بخش ها شناخته میگردند و رنگ‌های آنان معمولا سبز ، سیاه ، آبی‌رنگ و سپید میباشد.
خمسه :
این نوع گلیم وابسته به پنج قبیله شیرازی میباشد و اسم خمسه اشاره به در هم آمیختن این پنج ایل درین استان دارااست ؛ از در بین آن‌ها دو ایل عربی کلام می‌نمایند و دو ایل به لهجه ترکی و در یکی‌از آن‌ها که به باصری دارای اسم و رسم میباشد به گویش فارسی کلام می گویند.
تلاوت مقاله فرش خرسک چه چیزی است؟
بافته‌های آنان سوماکی میباشد که به اسم قریه‌بید دارای اسم و رسم میباشد ؛ طرح این تولیدات بیشتر دارنده مسئله‌ای تیره میباشد که روی آن ستاره‌هایی به طور مورب و به صورت لوزی‌های درهم ، بافته میگردد.
بلوچی :
طرح و رنگ این بافته‌ها برگرفته از موقعیت اقلیمی اقوام بلوچ میباشد ؛ نقش‌های این گلیم‌ها خط مش‌رویه میباشد و در هر ستون از آن ها طرح‌ها و رنگ‌های مختلفی به عمل می‌رود. دست‌بافته‌های این اقوام از رنگ‌های تیره نظیر : جگری ، آبی رنگ تیره ، شتری و قهوه‌ای سود میگیرند و ولی رنگ‌های روشنی مانند : سبز ، قرمز‌رنگ و زرد رنگ هم از شاخصه‌های آن‌ها به شمار می روند.
هرسین :
این ناحیه در استان کرمانشاه از مهم ترین مرکزهای گلیم‌بافی در کشور ایران میباشد؛ شاید مهم ترین خصوصیت این نوع زیرانداز این میباشد که هنرمند با یاری ذوق و ذوقش و با دقت به وضعیت محیطی آن را می‌بافد. طرح‌های لبه و قضیه آنان ریز و پرنقش میباشند به سیرتکامل‌ای که نمی‌اقتدار خلأ فی مابین نقش‌ها پیدا کرد.
هنرمندان این حوزه به خیال ضد بید بودن پشم بز، از آن در لبه این زیرانداز استعمال می‌نمایند و در بافت آن معمولا رنگ‌های طوطیا‌ای ، سبز ، سپید ، قرمز رنگ و سرخابی به فعالیت برده می شوند.
قشقایی :
تنوع طرح و رنگ بافته‌های این ایل را به خیال این می دانند که یا این که در محل اتراق بافته می گردند و یا این که هنگام کوچ کردن و فراوانی مناظر طبیعی دور و اطراف هنرمند این تنوع را پدید آورده میباشد. نقش اساسی این گلیم طرح‌های هندسی و حیوانی می باشند ، نظیر : ستاره هشت‌لبریز ، هشت ضلعی و تصاویر بز ، طاووس و آهو.
سنه :
این مال که خاص سنندج میباشد بسیار دقیق و کیفیت عالی ساخت و ساز میشود و عمده طرح‌های آن را نقوش موسوم به هراتی با طرح‌های بوته‌ای و خط‌های مورب تشکیل میدهند. گلیم سنه برنامه ای بسیار قشنگ و دارای شهرت داراست که در آن نقش ترنجی در بین قراردارد و قضیه‌اش رنگین میباشد و طرح بوته‌ای دقیق نیز در آن مشهود است.
ترکمن :
مهمترین خصوصیت آن رنگ میباشد که میان آن قرمز‌رنگ پر‌نور نقش مهم را بر عهده داراست ؛ درین گلیم سفت و مدل ، طرح‌ها مبنی بر یک نقش مهم که به آن گل میگویند گروه‌بندی می گردند و آن‌ها را به طور شش و هشت وجهی می‌بافند. در سبک ترکمن هر گل نماد‌گر یک خانواده میباشد.
زرندی :
این نوع گلیم بافتی کوچک و چاک‌‌دار دارااست و بلند و بادوام میباشد ؛ این بافته‌ها در روستاهای ساوه و زرند و قزوین ساخت و ساز می گردند.
افشاری :
این طرح مورد‌ای با رنگ طبیعی یا این که سیر دارااست که ستاره‌های متعددی روی آن نقش بسته‌اند ؛ در گلیم افشار گل‌های ستاره‌ای به صورت لوزی‌های درهم به دیده میخورند که به طور مورب در کنار هم قرار دارا‌هستند.
بازار داخلی و صادرات گلیم
امروزه بخش اعظمی از خانم‌های منزل‌دار اهل ایران از اشکال گلیم سنتی برای خوشگل کردن فضای خانه خویش به کار گیری می‌نمایند ؛ این هنر کشورمان به خیال نقش‌های خاص و تنوعی که داراست هر مخاطبی را به خویش جذب می‌نماید و به همین عامل ، علاوه بر بازار خوب داخلی در صادرات نیز مملکت ما در کنار هند و پاکستان از وسیع ترین صادرکننده‌های گلیم در عالم میباشد.
برچسب: قالیشویی در مشهد،
